Bakteriya meseleleri: Nədir və necə qorunmaq olar?
Bakteriyalar həyatın ən qədim və ən çox yayılmış orqanizmləridir. Onlar təkhüceyrəli mikroorqanizmalardır və hər yerdə — torpaqda, suda, havada, bitki və heyvanlarda yaşayırlar. Bakteriyaların çoxu zərərsizdir və bəzi hallarda faydalıdır. Məsələn, bağırsaqda yaşayan bakteriyalar qidalanmaya kömək edir və digər ziyankar bakteriyaların artımını əngəlləyir. Ancaq bəzi bakteriyalar xəstəliklər yarada bilir. Bakterial xəstəliklər — bakteriyaların orqanizmdə artması və ya ziyankar maddələr (toksinlər) ifraz etməsi nəticəsində baş verir. Bakterial xəstəliklere yoluxmaq üçün bakteriyaların daxil olması kifayətdir. Bakteriyalar daxil olduğu yerlərdə süratli şəkildə arta bilir və orqanizmin immun sistemini zayıflada bilir.
Bakteriyalarla viruslar arasında farklar var. Bakteriyalar öz başlarına yaşaya bilir və hüceyrin nüvövündür (prokaryot). Viruslar isə hüceyrin nüvövü deyil və başqa canlıların hüceyrələrinin içində arta bilir (parazit). Bakterial xəstəliklere antibiotiklər tibbi müalic edir, ancaq virusal xesteliklerin çoxu antibiotiklere reaksiya vermir.
Bakteriyaların növlüri
Bakteriyaları müxtelif cihetlere görü taksinomik edirlar. Elmi adlarına görü onlar Bakteriya domeninin altında yer alır. Bakteriyaların formasına görü onlar üç qrupa bölünür:
- Kokkuslar: Top kimi görünür və bir neçe növü var: streptokokkuslar (boğaz ağrısına sәbәb olan), stafilokokkuslar (dәri xәstәliklәrinә sәbәb olan), meningokokkuslar (meningite sәbәb olan) vә s.
- Aerob bakteriyalar: Oksigen tələb edir və oksigenin olduğu mühitlərdə yaşayır. Məsəlәn, bakilluslar, klöstridiumlar, pseudomonaslar vә s.
- Anaerob bakteriyalar: Oksigen tələb etmir və oksigenin olmadığı mühitlәrdә yaşayır. Mәsәlәn, laktobasilluslar, bifidobakteriyalar, klamidiyalar vә s.
- Əlləri yaxşı yumaq: Əlləri su və sabunla yumaq bakteriyaların yayılmasını azaldır. Xüsusilə yeməkdən әvvәl vә sonra, tualetdən sonra, öskürdükdәn vә ya burun silmәkdәn sonra Əlleri yumaq vacibdir.
- Yaraları təmiz saxlamaq: Yaralanma zamanı bakteriyalar daxil ola bilir. Bu səbəbdən yaraları su və antiseptiklərlə təmizləmək və bandajlamaq lazımdır.
- Aşılanmaq: Bazi bakterial xestelikler ucun asilar var. Meselen, tetanus, difteriya, koklyus, menenjit ve s. asilarini etmek orqanizmin immunitetini artirir ve xestelikden qoruyur.
- Tibbi yardım almaq: Bakterial xestelikden suphelenirse, tezlikle hekime muraciet etmek lazimdir. Hekim muayene ve testlerden sonra uygun antibiotik ve diger dermanlar yazir.
- Bol su içmеk: Su bеdеndеki toksinlеri tеmizlеyir vе dehidratasiyanı qarşıyа alır. Su içmеk bağırşaq sağlığına da faydalıdır.
- Tibbi malzemeleri steril etmek: Tibbi malzemeleri (şprisler, iyneler, kateterler v.s.) istifade etmeden once steril etmek lazimdir. Steril olmayan malzemeler bakteriyalarin orqanizme kecirilmesine sebeb ola biler.
- Cinsi sağlığa diqqet etmek: Cinsi yolla kecirilen bakterial xesteliklerden qorunmaq ucun prezervativ istifade etmek ve cinsi partner sayini azaltmaq lazimdir. Cinsi orqanlarda yara veya akinti olarsa hekime muraciet etmek lazimdir.
- Kultur testi: Bu testde, numune (balgam, qan, idrar v.s.) laboratoriya sertlerinde bakteriya kulturune ekilir ve bakteriya artimi gozlenir. Artan bakteriya novu ve sayi tesbit edilir.
- Mikroskop testi: Bu testde, numune (balgam, qan, idrar v.s.) boyanir ve mikroskop altinda baxilir. Boyanan bakteriya formasi, rengi ve sayi tesbit edilir.
- PCR testi: Bu testde, numune (balgam, qan, idrar v.s.) DNA analizi ucun istifade edilir. Bakteriya DNA-si amplifikasiya edilir ve spesifik problarla taninir.
- Immun sistemin zayif olmasi: Immun sistemi zayif olan insanlar (HIV/AIDS-li olanlar, kemoterapiya alanlar, organ transplantasiyan kecenler v.s.) bakterial xesteliklere daha cox meyllidir.
- Yas: Yasli insanlar ve usaqlar immun sistemi daha zayif oldugu ucun bakterial xesteliklere daha cox yoluxa biler.
- Qidalanma: Qidalanma rejimi bakterial xesteliklere qarsi muqavemeti tesir edir. Vitamin ve mineralden zengin, lifli, taze ve temiz qidalar yemek saglamliq ucun faydalidir. Qida zehirlenmesine qarsi ise, qidalarin saxlanma, pisirilme ve istifade muddetlerine diqqet etmek lazimdir.
- Temizlik: Temizlik bakteriyalarin yayilmasini onleyen en onemli faktorlerden biridir. Elleri, cismi, disleri ve cinsi orqanlari yaxsi yumaq, dəriyə və saça qulluq etmək, geyimləri və çarşafları təmiz saxlamaq, evi və iş yerini təmiz tutmaq lazımdır.
- Yoluxmus insanlarla vә ya heyvanlarla tәmas: Yoluxmus insanlarla vә ya heyvanlarla tәmas etmәk bakteriyaların kәcirmәsinә sәbәb ola bilәr. Bu sәbәbdәn, yoluxmus insanlarla vә ya heyvanlarla tәmasdan sonra Əlleri yumaq, öskürdükdәn vә ya burun silmәkdәn sonra Əlleri yumaq, maska vә Əlcәk istifadә etmәk, yoluxmus insanlarla vә ya heyvanlarla münasibəti kәsmәk lazımdır.
Bakteriyaların məskənə görü onlar iki qrupa bölünür:
Bakterial xәstәliklәr
Bakteriyaların yaratdığı xәstәliklәr çoxsaylı vә müxtәlifdir. Bakteriyalar orqanizmә müxtәlif yollarla daxil ola bilir: qida vә su ilә, hava ilә, yaralanma ilә, heyvan ısırığı ilә, cinsi əlaqә ilә vә s. Bakteriyalar daxil olduğu orqan vә ya sistemdә xәstәlik yarada bilir. Bakterial xәstәliklәrin əlamətlәri xәstәliyin növünә vә şiddətinә görә dəyişir. Bakterial xәstәliklүr arasında aşağıdakılar var:
| XƏSTƏLİK | ƏLAMƏTLƏR | SƏBƏBLƏR | MÜALİCƏ |
|---|---|---|---|
| Boğaz ağrısı | Boğazda qızarma, şişmə, ağrı, yutma çətinliyi, qızdırma, baş ağrısı, lenf bezlərinin böyüməsi | Streptokokkus bakteriyası | Antibiotiklər, ağrıkеsici və istilik alıcı dərmanlar, bol su içmək, pastil emmək |
| Döri xүcunçalığı | Dördüncü günden sonra dörd gündür davam eden yüksək qızdırma (39-40°C), baş ağrısı, öskürmək, burun axması, boğaz ağrısı, göz qızarması, döri dökməsi (qırmızı nöqtүciklүr) | Rubeola virusu | Antibiotiklеr (bakterial infeksiyanı qarşı), istilik alıcı vе ağrıkеsici dеrmanlar, bol su içmеk, gözü qorumaq |
| Tuberkuloz (verem) | Öskürmək (qanlı balqam çıxarmaq), qızdırma, çiyin ağrısı, iştaha düşmək, çox zayıflamaq | Mikobakterium tuberkulozis bakteriyası | Antibiotiklеrin uzun müddətli istifadеsi (6 aydan artıq), immuniteti güclеndirmеk | Treponema pallidum bakteriyası | Antibiotiklеr (penisilin), cinsi əlaqәdәn uzaq durmaq, prezervativ istifadә etmәk |
| Xolera | Qusma, ishal, su itkisi, dehidratasiya, hipotensiya, spazmlar, ölüm | Vibrio xolerae bakteriyası | Su vә elektrolitlәrin bәdәnә qaytarılması, antibiotiklәr, aşılanma, tәmiz su vә qida istifadә etmәk |
Bakterial xәstәliklәrdәn qorunmaq üçün nә etmәk lazımdır?
Bakterial xәstәliklәrdәn qorunmaq üçün bir neçe tibbi vә higiya mәslәhәtlәr var:
Xulase
Bakteriyalar tekhuceyreli mikroorqanizmalardir ve her yerde yasayirlar. Coxu zerersizdir ve bazi hallarda faydalidir. Ancaq bazi bakteriyalar xestelik yarada biler. Bakterial xesteliklerin elametleri xestelikin novune ve siddetine gore deyisir. Bakterial xesteliklerden qorunmaq ucun tibbi ve higiya meslehetlere riayet etmek lazimdir. Bakterial xestelikler antibiotiklerle tibbi mualice edilir, ancaq antibiotikleri hekimin tesviri ile ve dogru sekilde istifade etmek vacibdir. Bakteriyalar haqqinda daha cox bilik edinmek ve saglam qalmak ucun asagidaki suallara cavab verirem.
FAQs
Bakteriyalarin faydali oldugu yerler nelerdir?
Bakteriyalarin faydali oldugu yerler coxdur. Meselen, baqirsagda yasayan bakteriyalar qidalanmaya komek edir ve diger ziyankar bakteriyalarin artimini engelleyir. Siyanobakteriyalar fotosintez yolu ile oksigen ve organik madde uretir ve ekosisteme faydali olur. Bazi bakteriyalar torpaqda nitrojeni baglayir ve bitkilerin gelisimine komek edir. Bazi bakteriyalar ise organik cekilmeleri parcalayir ve kompost uretimine komek edir.
Bakteriyalar nece artir?
Bakteriyalar bolunme yolu ile artir. Bu prosesde, bakteriya huceyresi ozunu ikiye bolur ve iki yeni huceyre yaradir. Bu sekilde, bakteriyalar suretli sekilde cogala biler. Bakteriyalarin bolunme sureleri muhit sertlerine gore deyisir. Meselen, esherixiya koli bakteriyasi 20 deqiqede bir bolune biler.
Bakteriyalar nece olur?
Bakteriyalarin nece oldugu tam olaraq melum deyil. Ancaq elmler, bakteriyalarin yasamin en qadim ve en sadə orqanizmlari oldugunu dusunur. Bakteriyalarin 3,5 milyard il evvel yaranmis olabileceyi tahmin edilir. Bakteriyalarin yaranmasinda, dunyanin ilk atmosferi, volkanik aktiviteler, sualti sicak kaynaklari ve meteoritlerin rol oynamis olabileceyi dusunulur.
Bakteriyal xestelikler nece tesdiq edilir?
Bakteriyal xestelikler nece tesdiq edilir? Bakteriyal xesteliklerin tesdiqi ucun muhtelif laboratoriya testleri istifade edilir. Bu testler arasinda:
Bakteriyal xesteliklere yoluxma riskini artiran faktorler nelerdir?
Bakteriyal xesteliklere yoluxma riskini artiran faktorler arasinda:
Bu maddeleri izleyerek bakterial xesteliklerden qorunmaq ve saglam qalmak mumkundur. Bakteriyalar haqqinda daha cox bilik edinmek ve maraqli faktlari oyrenmek ucun Bing axtarisina muraciet ede bilersiniz.
bc1a9a207d